Đột quỵ là biến chứng xảy ra đột ngột khi sự tưới máu não bị giảm, dẫn đến phần não do mạch máu tương ứng nuôi dưỡng bị tổn thương. Tình trạng này có thể dẫn đến tử vong hoặc tàn phế, liệt nửa người. Đột quỵ để lại nhiều di chứng như:

-       Rối loạn vận động: liệt nửa người, liệt mặt,… dẫn đến tàn phế;

-       Rối loạn ngôn ngữ: nói đớ, nói lung tung, không nói được;

-       Rối loạn ý thức: tiêu tiểu không tự chủ, trầm cảm, giảm trí nhớ;

-       Rối loạn cảm xúc: thay đổi tính tình, dễ nóng giận, cáu gắt, khóc cười vô cớ.

Phân loại đột quỵ:

1. Nhồi máu não (chiếm 85% nguyên nhân gây đột quỵ): huyết khối do xơ mỡ hay thuyên tắc từ các động mạch lớn, nhồi máu nhỏ do xơ mỡ hay thoái hóa lipohyaline, thuyên tắc mạch từ tim;

2. Xuất huyết trong sọ (chiếm 15% nguyên nhân gây đột quỵ): xuất huyết trong não, xuất huyết khoang dưới màng nhện.

Yếu tố nguy cơ chính:

 1. Tăng huyết áp (HA): là yếu tố quan trọng nhất gây xuất huyết não và làm tăng nguy cơ đột quỵ; tăng HA làm tăng xơ vữa mạch máu gây đột quỵ và thiếu máu cục bộ. Điều trị tăng HA có thể giảm 38% nguy cơ đột quỵ, giảm 40% tỷ lệ tử vong;

2. Đái tháo đường: tăng nguy cơ đột quỵ 3 lần. Ngoài ra, đái tháo đường còn làm khuếch đại các yếu tố nguy cơ khác (nguy cơ tăng HA ở bệnh nhân đái tháo đường cao hơn 40% so với người bình thường);

3. Bệnh tim: rung nhĩ, van tim nhân tạo;

4. Tăng Cholesterol máu, tăng Homocysteine trong máu;

 5. Hẹp động mạch cảnh nặng;

6. Thiếu máu cục bộ thoáng qua (Transient ischemic attack - TIA): trong năm đầu sau khi bị TIA, nguy cơ tăng 10%;

7. Béo phì;

8. Các yếu tố nguy cơ không thay đổi được như: độ tuổi, giới tính, các bệnh lý di truyền, đặc điểm dân tộc,…;

9. Các yếu tố nguy cơ trong lối sống có thể thay đổi được như: hút thuốc lá, uống rượu bia, sử dụng chất gây nghiện, thuốc ngừa thai,…

Để phát hiện sớm đột quỵ, cần yêu cầu người bệnh cười – nói – giơ tay để nhận biết các dấu hiệu sau:

1.      Tê, yếu hoặc liệt mặt, tay và chân, thường là ở một bên của cơ thể;

2.      Rối loạn thị giác ở 1 hoặc 2 mắt như tối mắt, mờ mắt, nhìn đôi, mù;

3.      Lú lẫn, rối loạn nhận thức;

4.      Nói khó hoặc nói ngọng;

5.      Đi không vững, chóng mặt, mất thăng bằng;

6.      Đau đầu dữ dội.

Hình: Các dấu hiệu để phát hiện sớm đột quỵ

Để xử trí nhanh cho người bị đột quỵ, cần gọi ngay cấp cứu 115 và tiến hành sơ cứu trong thời gian chờ:

1.      Đặt bệnh nhân nằm yên, đầu nâng cao 30⁰;

2.      Nới rộng quần áo, theo dõi sắc diện, nhịp thở;

3.      Quan sát bệnh nhân tỉnh hay hôn mê;

4.      Trấn an bệnh nhân, nhắc bệnh nhân hít sâu và thở chậm;

5.      Nếu bệnh nhân ói mửa, cần để đầu nghiêng sang một bên, dùng tay lấy chất ói mửa từ mũi và miệng bệnh nhân;

6.      Nếu bệnh nhân co giật, cần để bệnh nhân nằm nghiêng, ngăn bệnh nhân tự cắn lưỡi bằng khăn vải quấn quanh chiếc đũa hay cán muỗng, đặt giữa hai hàm răng của bệnh nhân;

7.      Nếu bệnh nhân hôn mê, ngừng thở, phải tiến hành hô hấp nhân tạo.

Chú ý: không cạo gió, không xoa bóp, không nặn chanh.

Dự phòng đột quỵ:

-  Làm việc nhẹ nhàng, vừa sức, tránh căng thẳng;

-  Tăng hoạt động thể lực, tập thể dục 30-60 phút/ngày, 4-5 lần/tuần;

-  Chế độ dinh dưỡng giàu vitamin, khoáng chất, ăn nhiều cá, trái cây, rau củ;

-  Giảm muối (chỉ dùng 5-6 g/ngày), hạn chế ăn nhiều chất béo và các thực phẩm giàu calories;

-  Ngưng thuốc lá, giảm rượu bia, trà, cà phê;

-  Sử dụng thuốc điều trị một số yếu tố nguy cơ chính như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hoặc để điều hòa tuần hoàn não, nâng cao thể trạng,… tùy theo từng trường hợp và chỉ định của thầy thuốc;

-  Dùng thuốc đều đặn, không tự ý ngưng thuốc;

-  Có sổ tay theo dõi bệnh và tái khám định kỳ;

-  Nhanh chóng đến các cơ sở y tế khi có một trong những dấu hiệu báo động của cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ.