Tại Việt Nam, công tác giám sát và xét nghiệm HIV được thực hiện từ rất sớm từ năm 1986 và đến nay đã triển khai trên 63 tỉnh/thành phố sử dụng chiến lược III để chẩn đoán các trường hợp nhiễm HIV với 3 sinh phẩm có nguyên lý và phương pháp chuẩn bị kháng nguyên khác nhau. Tuy nhiên việc thực hiện giám sát phát hiện và giám sát trọng điểm chỉ sử dụng các sinh phẩm phát hiện kháng thể và không xác định được tỷ lệ phơi nhiễm mới HIV tại Việt Nam.

Tỷ lệ nhiễm mới HIV rất quan trọng và là ưu tiên để xác định các phương pháp điều trị dự phòng phù hợp; phát hiện các thay đổi, xu hướng trong hình thái nhiễm HIV; đề xuất các can thiệp hiệu quả cho nhóm nguy cơ cao; đánh giá hiệu quả các can thiệp với nhóm nguy cơ cao. Cho đến nay, tỷ lệ nhiễm mới HIV tại Việt Nam mới chỉ dừng ở mức ước tính và sử dụng các nghiên cứu thuần túy chưa có phương pháp nào để xác định tỷ lệ nhiễm mới.

Để xác định tỷ lệ nhiễm mới HIV có 3 phương pháp thực hiện :

1.    Phương pháp sử dụng kỹ thuật miễn dịch gắn men tóm bắt BED (thử nghiệm BED)

2.    Phương pháp sử dụng kỹ thuật miễn dịch gắn men ái tính kháng nguyên giới hạn rIDR-M Limiting Antigen Avidity Enzyme Immunoassay (sinh phẩm LAg-Avidity)

3.    Phương pháp sử dụng kỹ thuật I-P nhanh (Rapid I-P test)

Trong đó, thử nghiệm BED và kỹ thuật Lag-Avidity đã được xác định tỷ lệ nhiễm cũ bị phân loại sai thành nhiễm mới (tỷ lệ FRR) tại Việt Nam năm 2012. Phương pháp sử dụng kỹ thuật I-P nhanh sử dụng sinh phẩm Asanté™  HIV-1 Rapid Recency™ Assay cho phép chẩn đoán nhiễm HIV và thời gian nhiễm HIV (dưới 6 tháng hoặc trên 6 tháng). Hiện nay, sinh phẩm Asanté™  HIV-1 Rapid Recency™ Assay này đã được sử dụng tại Hoa Kỳ trong các chương trình nghiên cứu và giám sát trọng điểm.

Với sự hỗ trợ của chương trình PEPFAR, sinh phẩm Asanté™ HIV-1 Rapid Recency™ Assay đang được tiến hành kỹ thuật dùng cho chẩn đoán tại 10 nước Châu Phi nhằm ước tính tỷ lệ nhiễm mới của các phụ nữ mang thai, dưới 25 tuổi tại tất cả các cơ sở chăm sóc và điều trị HIV/AIDS do PEPFAR hỗ trợ tại 10 nước này nhằm kết hợp xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV vào chương trình dịch vụ xét nghiệm thường quy cho phụ nữ mang thai. Ứng dụng của xét nghiệm phát hiện tỷ lệ nhiễm mới HIV là cách hiệu quả giúp giảm lây nhiễm HIV trong nhóm nguy cơ cao. Việc triển khai xét nghiệm này trong giám sát trọng điểm sẽ giúp ước tính được xu hướng lây nhiễm mới HIV tại Việt Nam.

Để nghiên cứu ứng dụng sinh phẩm xét nghiệm chẩn đoán nhiễm mới HIV tại Việt Nam, ngày 24/11/2017, Bộ Y tế ban hành Quyết định 5292/QĐ-BYT về kế hoạch Thí điểm phương pháp xác định nhiễm mới HIV tại một số tỉnh/thành phố của Việt Nam.

Kế hoạch nhằm mục tiêu đánh giá đặc tính của sinh phẩm sử dụng trong xét nghiệm chẩn đoán nhiễm mới HIV; xác định tỷ lệ nhiễm mới HIV trong nhóm người có xét nghiệm HIV dương tính tại 6 tỉnh/thành phố, tỷ lệ nhiễm mới HIV trong các nhóm giám sát trọng điểm và đánh giá tính khả thi của việc triển khai thí điểm xét nghiệm chẩn đoán nhiễm mới HIV trong hệ thống giám sát dịch tễ học tại Việt Nam. Thời gian thực hiện kế hoạch thí điểm từ năm 2017 đến 2019 trên địa bàn 6 tỉnh/thành phố: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Thanh Hóa, Nghệ An, Điện Biên, Sơn La.

Thực hiện kế hoạch thí điểm này, Bộ Y tế chỉ đạo :

+ Cục Phòng, chống HIV/AIDS chịu trách nhiệm quản lý, điều phối việc triển khai kế hoạch thí điểm phương pháp xác định nhiễm mới HIV tại một số tỉnh/thành phố của Việt Nam, tổng hợp, phân tích, xây dựng báo cáo và công bố các kết quả nghiên cứu; từ đó ứng dụng kết quả nghiên cứu trong xây dựng các hướng dẫn trong giám sát, dự phòng lây nhiễm HIV tại Việt Nam.

+ Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương phối hợp với Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Pasteur Nha Trang, Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên tổ chức triển khai nghiên cứu đánh giá chất lượng các phương pháp xác định nhiễm mới HIV, xây dựng các quy trình, đào tạo và giám sát hỗ trợ kỹ thuật cho các tỉnh/thành phố có triển khai thí điểm phương pháp xác định nhiễm mới HIV trên địa bàn phụ trách và báo cáo số liệu nghiên cứu về Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế.

+ Sở Y tế các tỉnh/thành phố chỉ đạo đơn vị thường trực phòng, chống HIV/AIDS của tỉnh và các đơn vị có liên quan triển khai thực hiện các nghiên cứu này, kiểm tra, giám sát, thực hiện thí điểm phương pháp xác định tỷ lệ nhiễm mới HIV trên địa bàn quản lý đảm bảo chất lượng, chính xác và kịp thời.

+ Các đơn vị thường trực phòng, chống HIV/AIDS tuyến tỉnh chịu trách nhiệm tổ chức triển khai thực hiện nghiên cứu và báo cáo kết quả thực hiện về Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế.

(Trích Công văn 5292/QĐ-BYT ngày 24/11/2017 của Bộ Y tế)

Trâm Phạm